Ψυχές των νεκρών και αρχαίος ελληνικός πολιτισμός

Ψυχές των νεκρών και αρχαίος ελληνικός πολιτισμός.

Ο χάρτης του Kατώ Kόσμου

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η ανθρώπινη ζωή δεν σταματά με το φυσικό θάνατο, αλλά συνεχίζεται και μετά από αυτόν, οπότε και η ανθρώπινη ψυχή απελευθερώνεται από τα δεσμά του θνητού κορμιού, πίστη η οποία αντανακλάται και στη διεξαγωγή των Ανθεστηρίων, μια γιορτή της αναγέννησης της φύσης και των νεκρών. Συγχρόνως, ήταν βαθιά ριζωμένες στην ψυχή τους οι δοξασίες για τον Άδη, ενώ η ελληνική μυθολογία περιέχει πλουσιότατες περιγραφές του Άδη και της ζωής των ψυχών των νεκρών σε αυτόν. 

Ο Άδης, λοιπόν, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, βρίσκεται κάτω από τη γη ή στα έσχατα του Ωκεανού, όπου τοποθετείται και το νησί των Μακάριων. Στην τοποθεσία αυτή οδηγούν πολλοί δρόμοι, αφού όλα τα σκοτεινά βάραθρα και οι σπηλιές θεωρούνταν ότι είναι πύλες του Κάτω Κόσμου. 

Ο Άδης είναι ζοφερός και στάζει από την υγρασία, δεν βλέπει ποτέ το φως του ήλιου και αναδίδει δυσωδία πίσσας και θειαφιού. Ο χώρος του είναι ατελείωτος και διαρρέεται από τέσσερις φοβερούς ποταμούς, των οποίων τα ονόματα συμβολίζουν τις θλίψεις και τους στεναγμούς που δοκιμάζουν οι ψυχές που πηγαίνουν εκεί. Στον Όμηρο μνημονεύονται ο Αχέροντα ποταμός (ποτάμι του "αχούς", δηλαδή της στεναχώριας και της θλίψης), και σε αυτόν χύνονται ο Κωκυτός (ποταμός των "κλαυθμών" και των θρηνητικών κραυγών), ο Πυριφλεγέθοντας ("πύρινο ποτάμι") και η πηγή του Κάτω Κόσμου, η Στυξ με το "μαύρο νερό" (ποτάμι του "μίσους", καθώς "στύγω" σημαίνει μισώ). 

Η χειρότερη θέση του Άδη είναι ο Τάρταρος, όπου βρίσκονται καταπλακωμένοι κάτω από την Αίτνα οι Γίγαντες και οι Τιτάνες, που τιμωρήθηκαν από τους θεούς του Ολύμπου, επειδή τόλμησαν να εναντιωθούν στη θέλησή τους. Εκεί βασανίζονται και μερικοί άλλοι νεκροί, όπως ο Τάνταλος, ο Τυφώνας ο Τιτυός, ο Σίσυφος, ο Φλεγύας και όσοι είναι καταδικασμένοι σε αιώνια τιμωρία. Οι σκιές των άλλων νεκρών βρίσκονται στα "Ηλύσια Πεδία" ή στο νησί των "Μακάριων".

Απόλυτος κυρίαρχος του Άδη είναι ο θεός Άδης ή Πλούτωνας, αδελφός του Δία και άνδρας της Περσεφόνης, που μαζί της κυβερνά το βασίλειο του. Δικαστές στον Άδη είναι ο Μίνωας, ο Ραδάμανθυς και ο Αιακός, των οποίων οι αποφάσεις είναι αμετάκλητες και τις εκτελούν ένα τεράστιο πλήθος από τέρατα, όπως οι Ερινύες, οι Μέγαιρες, ο πολυκέφαλος φύλακας των πυλών του Άδη Κέρβερος, οι Άρπυιες, οι Ευμενίδες κ.α. Το θάνατο των ανθρώπων που ζούνε πάνω στη γη τον ορίζουν οι Μοίρες και την εκτέλεση των εντολών τους την αναλαμβάνει ο νεκροπομπός Ερμής. Τις ψυχές τις περνά από την Αχερουσία Λίμνη ο Χάροντας με αμοιβή ενός οβολού.

Αναβάσεις ψυχών στη γη...καταβάσεις ηρώων στον Άδη

Οι πεποιθήσεις των αρχαίων Ελλήνων για τον Άδη αποτελούσαν συμπλήρωμα της θρησκείας τους και ήταν σεβαστές, όπως και όλα τα άλλα θρησκευτικά τους πιστεύω. Αυτό, όμως, δεν εμπόδισε πολλούς αρχαίους ποιητές να εμπνευστούν ποιήματα που μιλούσαν για την κάθοδο πολλών ζωντανών στον Άδη ή την αρπαγή νεκρών από εκεί. Κατ' αυτόν τον τρόπο, η κατάβαση στον Άδη ή η ανάκληση της ψυχής των νεκρών, με πρωταγωνιστές μυθικούς ήρωες ή και ταπεινόυς ακόμη ανθρώπους, υπήρξε λογοτεχνικός τόπος αγαπημένος στο πέρασμα των αιώνων, από την "Οδύσσεια" ως τον Λουκιανό με τους "Νεκρικούς Διαλόγους" του (σε δύο από τους οποίους ο κυνικός φιλόσοφος Μέννιππος και ο μπαλωματής Μίκυλλος αρνούνται να πληρώσουν τον απαιτούμενο οβολό που έθεταν οι αρχαίοι στο στόμα του νεκρού και θέτουν ακόμα και σήμερα σε πολλά χωριά). Κατά την άποψη των αρχαίων, σε πολλά μέρη του κόσμου υπήρχαν "στόμια του Άδη", όπου ήταν ευκολότερο να ανακληθούν οι ψυχές των νεκρών δια των σχετικών ιεροπαραξιών, ενώ ηνεκρομαντεία αποτελούσε συνήθη πρακτική. Εκτός από την ομηρική δίοδο στην χώρα των Κιμμερίων, οι μύθοι επέτρεπαν την κάθοδο, και για τους πιο ευνοημένους της μοίρας την άνοδο, από τον Ταίναρο, την χερουσία, την Αορνό λίμνη στην Ιταλία, την Αττική, την Ερμιόνη (που υποτίθεται πως ήταν η συντομότερη οδός και γι' αυτό και οι κάτοικοι της περιοχής δεν έβαζαν οβολό στο στόμα των νεκρών), τη Λέρνη, αλλά και την Αφρική, την Ασσυρία και την Ισπανία. Σχεδόν κάθε σπήλαιο ή χάσμα της γης λογίζονταν ως οδός καταβάσεως, ίσως επειδή όλοι οι δρόμοι οδηγούσαν στον άφευκτο θάνατο.

θνητοί στον Άδη

• Ο Οδυσσέας για να πάρει χρησμό από την ψυχή του μάντη Τειρεσία για το γυρισμό του στην Ιθάκη,
• Ο Ορφέας για να ζητήσει πίσω την αγαπημένη του Ευριδίκη με όπλο τη λύρα του.
• Οι απεσταλμένοι του Περίανδρου για να μάθουν για τον κρυμμένο θυσαυρό από τη γυναίκα του Μέλισσα.
• Ο Ηρακλής κατά τον δωδέκατο άθλο που αφορούσε στον Κέρβερο.
• Ο Αχιλλέας με το φίλο του Πειρίθου για να αρπάξουν την Περσεφόνη θέλοντας να παντρευτούν κόρες θεών.

Aπό τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό στο Χριστιανισμό.

 Ο χριστιανισμός, που ήταν ο πνευματικότερος από όλες τις θρησκείες, απάλλαξε τον Άδη από κάθε υλικό περιεχόμενο και τον τοποθέτησε σε άυλες και καθαρά πνευματικές περιοχές. Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Χριστού και των Αποστόλων, οι ψυχές των αμαρτωλών κατεβαίνουν στον Άδη, όπου βασιλεύει ο διάβολος και λειτουργεί η κόλαση για την τιμωρία τους, ενώ τα πνεύματα των καλών και δίκαιων πηγαίνουν κατευθείαν στον Παράδεισο για να αμειφθούν για τις καλές τους πράξεις.

Στις χριστιανικές δοξασίες για τον Άδη περιέχεται και η πίστη για την μελλοντική ανάσταση των νεκρών. Οι νεκροί όλων των αιώνων θα σηκωθούν από τους τάφους τους και μαζί με τους ζωντανούς εκείνη την ημέρα θα μεταφερθούν πάνω σε σύννεφα κοντά στον Κύριο. Κατά τη φοβερή εκείνη ημέρα της ανάστασης των νεκρών, θα γίνει η τελειωτική κρίση για καθένα από τους ανθρώπους και οι καλοί θα κληθούν σε ανάσταση ζωής, ενώ οι κακοί σε ανάσταση κρίσης, όπως αναφέρει στην επιστολή του ο απόστολος Παύλος. Σε αντίθεση με την ανατολική Εκκλησία, που παραδέχεται την ύπαρξη της Κόλασης και του Παράδεισου, η δυτική Εκκλησία παραδέχεται και μια τρίτη κατάσταση του Άδη, το Καθαρτήριο, απ' όπου θα περνούν απαραίτητα οι ψυχές πριν αποφασιστεί η τελική τους κατοικία.